Neofityzacja łęgów jesionowo-wiązowych w dolinach polskich rzek = Neophyte-induced degradation of Poland’s riparian hardwood forests

Kowalska, Anna

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Neofityzacja łęgów jesionowo-wiązowych w dolinach polskich rzek = Neophyte-induced degradation of Poland’s riparian hardwood forests Kowalska, Anna

Object structure

Neofityzacja łęgów jesionowo-wiązowych w dolinach polskich rzek = Neophyte-induced degradation of Poland’s riparian hardwood forests

Przegląd Geograficzny T. 92 z. 3 (2020)

Kowalska, Anna : Autor

bogactwo i różnorodność gatunkowa ; ekologiczne liczby wskaźnikowe ; grupy socjologiczno-ekologiczne ; inwazje obcych gatunków roślin ; zdjęcia fitosocjologiczne ; zmiany siedliskowe

W pracy przedstawiono wyniki analizy roślinności łęgów jesionowo-wiązowych przeprowadzonej na podstawie 249 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych na 83 stanowiskach zlokalizowanych w dolinach polskich rzek. Zdjęcia pochodzą z prac monitoringu przyrodniczego oraz z projektu Świadczenia łęgów jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły. Celem badań było wskazanie zależności między udziałem obcych gatunków inwazyjnych a strukturą i składem gatunkowym roślinności łęgów oraz charakterystyka preferencji siedliskowych tych gatunków. Obecność obcych gatunków inwazyjnych stwierdzono na blisko 70% badanych powierzchni. Wśród odnotowanych 15 gatunków najbardziej rozpowszechniony był niecierpek drobnokwiatowy. W zbiorowiskach z obecnością gatunków inwazyjnych obserwowano mniejsze ogólne bogactwo gatunków rodzimych, co wynika przede wszystkim ze spadku udziału gatunków higrofilnych i cienioznośnych gatunków leśnych, a także mniejszej liczby krzewów i mchów. Może to być związane ze zmianami warunków siedliskowych, które osłabiły konkurencję ze strony dotychczasowej kompozycji fitocenozy. W zbiorowiskach z gatunkami inwazyjnymi runo tworzą gatunki preferujące siedliska bardziej nasłonecznione, bardziej zasadowe i o wyższej trofii, natomiast mniej jest gatunków o większych wymaganiach co do wilgotności gleby. Szeroki zakres tolerancji ekologicznej niecierpka drobnokwiatowego względem światła i odczynu gleby, preferencja siedlisk świeżych oraz łatwość rozsiewania, sprzyjają jego ekspansji i dominacji w przekształconych zbiorowiskach. Przeprowadzona analiza pokazała, że degradacja łęgów może być ograniczana przez zapewnienie warunków siedliskowych, w których te ekosystemy naturalnie funkcjonują.

Chmura D., Sierka E., 2006, Relation between invasive plant Impatiens parviflora and species richness in forest floor vegetation, Polish Journal of Ecology, 54, 3, s. 417-428.
Chytrý M., Pyšek P., Tichý L., Knollová I., Danihelka J., 2005, Invasions by alien plants in the Czech Republic: a quantitative assessment across habitats, Preslia, 77, s. 339-354.
Cieśla A., 2009, Wpływ zabudowy hydrotechnicznej Odry na zróżnicowanie fitosocjologiczne siedlisk łęgowych kompleksu leśnego Prawików, Leśne Prace Badawcze, 70, 2, s. 161−174. https://doi.org/10.2478/v10111-009-0016-z
Csontos P., 1986, Dispersal and establishment of Impatiens parviflora, an introduced plant, in a hardwood forest, Abstracta Botanica, 10, s. 341−348.
Danielewicz W., Pawlaczyk P., 2004, Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), [w:] J. Herbich (red.), Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny, 5, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 242-258.
Davis M.A., 2003, Biotic globalization: does competition from introduced species threaten biodiversity?, Bioscience, 53, s. 481-489. https://doi.org/10.1641/0006-3568 (2003)053 [0481:BGDCFI] 2.0.CO; 2
Davis M.A., Grime J.P., Thompson K., 2000, Fluctuating resources in plant communities: a general theory of invisibility, Journal of Ecology, 88, s. 528-534. https://doi.org/10.3410/f.1027034.326553
Drake J., di Castri F., Groves R., Kruger F., Mooney H., Rejmánek M., Williamson M. (red.), 1989, Biological Invasions: a Global Perspective, Wiley, Chichester.
Ellenberg H., Weber H.E., Düll R., Wirth V., Werner W., Paulißen D., 1992, Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa, Scripta Geobotanica, 18, Göttingen.
Essl F., Hulme P.E., Jeschke J.M., Keller R., Pyšek P., Richardson D.M., Saul W.-Ch., Bacher S., Dullinger S., Estévez R.A., Kueffer C., Roy H.E., Seebens H., Rabitsch W., 2017, Scientific and normative foundations for the valuation of alien-species impacts: thirteen core principles, Bioscience, 67, s. 166-178. https://doi.org/10.1093/biosci/biw160
Faliński J.B., 2004, Inwazje w świecie roślin: mechanizmy, zagrożenia, projekt badań, Phytocoenosis 10 (N.S.), Seminarium Geobotanicum, 16, s. 3-31.
Godefroid S., Koedam N., 2010, Comparative ecology and coexistence of introduced and native congeneric forest herbs: Impatiens parviflora and I. noli-tangere, Plant Ecology and Evolution, 143, 2, s. 119-127. https://doi.org/10.5091/plecevo.2010.397
Hammer Ø., Harper D.A.T., Ryan P.D., 2001, PAST: paleontological statistics software package for education and data analysis, Palaeontologia Electronica, 4, 1, art. 4.
Hejda M., 2012, What is the impact of Impatiens parviflora on diversity and composition of herbal layer communities of temperate forests?, PloS One, 7, 6, e39571. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0039571
Hood W.G., Naiman R.J., 2000, Vulnerability of riparian zones to invasion by exotic vascular plants, Plant Ecology, 148, s. 105-114. https://doi.org/10.1023/A: 1009800327334
Jackowiak B., 1999, Modele ekspansji roślin synantropijnych i transgenicznych, Phytocoenosis, 11, (N.S.) Seminarium Geobotanicum, 6, s. 4-16.
Janssen J.A.M. et al., 2016, European Red List of Habitats. Part 2. Terrestrial and Freshwater habitats, Publications Office of the European Union, Luxembourg. https://doi.org/10.2779/091372
Klimo E., Hager H. (red.), 2001, The floodplain forests in Europe: current situation and perspectives, European Forest Institute Research Report 10 (Netherlands), Brill.
Kowalska A., Affek A., Baranowski J., Gierszewski P., Kaszubski M., Kołaczkowska E., Kruczkowska B., Regulska E., Wolski J., Zawiska I., 2019, Raport z realizacji projektu badawczego Świadczenia łęgów jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. https://doi.org/10.7163/rap.0001
Kucharczyk M., 2003, Analysis of distribution of anthropophytes in the Vistula River valley, [w:] A. Zając, M. Zając, B. Zemanek (red.), Phytogeographical Problems of Synanthropic Plants, Institute of Botany Jagiellonian University, Cracow, s. 295-300.
Kueffer C., 2017, Plant invasions in the Anthropocene, Science, 358, 6364, s. 724-725. https://doi.org/10.1126/science.aao6371
Kurowski J.K., 2007, Procesy syndynamiczne w zbiorowiskach leśnych wywołane odwodnieniem siedlisk, Leśne Prace Badawcze, 68, 2, s. 27-44.
Mack R.N., Simberloff D., Lonsdale W.N., Evans H., Clout M., Bazzaz F.A., 2000, Biotic invasions: causes, epidemiology, global consequences, and control, Ecological Applications, 10, s. 689-710. https://doi.org/10.1890/1051-0761 (2000)010 [0689:bicegc] 2.0.co; 2
Matuszkiewicz W., 2001, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Matuszkiewicz W., Sikorski P., Szwed W., Wierzba M. (red.), 2012, Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Medvecká J., Jarolímek I., Hegedüšová K., Škodová I., Bazalová D., Botková K., Šibíková M., 2018, Forest habitat invasions - Who with whom, where and why, Forest Ecology and Management, 409, s. 468-478. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2017.08.038
Mędrzycki P., 2011, NOBANIS - Invasive Alien Species Fact Sheet - Acer negundo, Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien Species, http://www.nobanis.org.
Nowak A., Kącki Z., 2009, Gatunki z rodzaju nawłoć - Solidago spp., [w:] Z. Dajdok, P. Pawlaczyk (red.), Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski, Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin, s. 80-86.
Obidziński T., Symonides E., 2000, The influence of the ground layer structure on the invasion of small balsam (Impatiens parviflora DC.) to natural and degraded forests, Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 69, s. 311-318. https://doi.org/10.5586/asbp.2000.041
Pawlaczyk P., 2012, Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), [w:] W. Mróz (red.), Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny Część III, GIOŚ, Warszawa, s. 292-315.
Petrášová M., Jarolímek I., Medvecká J., 2013, Neophytes in Pannonian hardwood floodplain forests - History, present situation and trends, Forest Ecology and Management, 308, s. 31-39. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2013.07.041
Pielou E.C., 1975, Ecological diversity, Wiley, New York.
Piskorz R., Klimko M., 2001, Kolonizacja powalonych drzew i buchtowisk dzików przez Impatiens parviflora DC. w zbiorowiskach Galio silvatici-Carpinetum wybranych rezerwatów Wielkopolskiego Parku Narodowego, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, 334, s. 151-163.
Planty-Tabacchi A., Tabacchi E., Bonillo M., 2001, Invasions of river corridors by exotic plant species: patterns and causes, [w:] G. Brundu, J. Brock, I. Camarda, L. Child, M. Wade (red.), Plant Invasions. Species Ecology and Ecosystem Management, Backhuys Publishers, Leiden, s. 221-233.
Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020, 2015, Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Warszawa.
Pyšek P., Prach K., 1993, Plant invasion and the role of riparian habitats: a comparison of four species alien to central Europe, Journal of Biogeography, 20, s. 413-420. https://doi.org/10.2307/2845589
Schmidt M., Kriebitzsch W.-U., Ewald J. (red.), 2011, Waldartenlisten der Farn-und Blütenpflanzen, Moose und Flechten Deutschlands. BfN-Skripten 299.
Shannon C., Weaver W., 1949, The mathematical theory of communication, University of Illinois Press, Urbana.
Simonová D., Lososová Z., 2008, Which factors determine plant invasions in man-made habitats in the Czech Republic?, Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics, 10, s. 89-100. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.11.003
Sprawozdanie…, 2018, Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu w latach 2016-2018. Sprawozdanie z monitoringu siedliska 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Stefańska-Krzaczek E., 2013, Bogactwo gatunkowe osuszonych lasów łęgowych w środowisku miejskim Wrocławia, Sylwan, 157, 5, s. 366−375.
Stefańska-Krzaczek E., Podgrudna K., 2015, Florystyczne i fitocenotyczne wskaźniki stanu zachowania lasów zalewowych w miejskiej dolinie rzecznej, Sylwan, 159, 1, s. 82-88.
Szymański S., 2000, Ekologiczne podstawy hodowli lasu, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Szymura M., Szymura T.H., 2011, Rozmieszczenie nawłoci (Solidago spp.) na obszarze Dolnego Śląska oraz ich wpływ na różnorodność biologiczną zasiedlanych fitocenoz, [w:] Z. Kącki, E. Stefańska-Krzaczek (red.), Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej, Acta Botanica Silesiaca, 6, s. 195-212.
Tockner K., Stanford J.A., 2002, Riverine floodplains: present state and future trends, Environmental Conservation, 29, s. 308-330. https://doi.org/10.1017/s037689290200022x
Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., 2012, Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
Vicente J., Alves P., Randin Ch., Guisan A., Honrado J., 2010, What drives invasibility? A multi-model inference test and spatial modeling of alien plant species richness patterns in Northern Portugal, Ecography, 33, s. 1081-1092. https://doi.org/10.1111/j.1600-0587.2010.6380.x
Vrchotová N., Šerá B., Krejčová J., 2011, Allelopathic activity of extracts from Impatiens species, Plant, Soil, Environment, 57, 2, s. 57-60. https://doi.org/10.17221/156/2010-pse
Walter J., Essl F., Englisch T., Kiehn M., 2005, Neophytes in Austria: habitat preferences and ecological effects, [w:] W. Nentwig, S. Bacher, M.J.W. Cock, H. Dietz, A. Gigon, R. Wittenberg (red.), Biological Invasions - From Ecology to Control, Neobiota 6, Institut für Ökologie der TU, s. 13-25.
Wysocki Cz., Sikorski P., 2009, Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.