Bund w guberni grodzieńskiej podczas rewolucji 1905 roku : zarys problematyki

Łaniewski, Aleksander

doi:1230-5057

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Bund w guberni grodzieńskiej podczas rewolucji 1905 roku : zarys problematyki Łaniewski, Aleksander

Bund w guberni grodzieńskiej podczas rewolucji 1905 roku : zarys problematyki

The Bund in Grodno Guberniya during the 1905 Revolution: An Outline of Issues ; Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej T. 54 z. 2 (2019), Artykuły

Łaniewski, Aleksander

Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk

Warszawa

2019

s. 65-107 ; Abstrakty w języku angielskim i rosyjskim.

Czasopismo/Artykuł

Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji -- historia [KABA] ; Socjalizm -- Polska -- 1870-1914 [KABA] ; Socjalizm -- Białoruś [JHPBN] ; Rewolucja 1905 r. -- Białoruś [JHPBN] ; Rosja -- 1905-1907 (Rewolucja) [KABA] ; Ruch robotniczy -- Rosja -- 1870-1914 [KABA] ; Ruch robotniczy -- Białoruś -- 1870-1914 [KABA] ; Socjaliści żydowscy [KABA] ; Żydzi -- Białoruś -- Grodno -- 1900-1945 [KABA] ; Bund ; rewolucja 1905 roku ; Gubernia grodzieńska (1801-1915) ; Imperium Rosyjskie ; praktyka polityczna ; Socjaldemokracja -- 1900-1945 [KABA] ; Żydzi

Prezentowany artykuł stanowi fragment obszerniejszych badań nad rewolucją 1905 r. w guberni grodzieńskiej i dotyczy dziejów Bundu. Analiza skupia się na lokalnych aspektach praktyki politycznej tej partii: strukturach organizacyjnych, finansowaniu, technikach agitacyjno-propagandowych, relacjach z partiami politycznymi, represjach wobec bundowców, próbach wpływania na nieżydowski proletariat, chłopów i wojsko. Skrótowo autor omawia kwestie związków zawodowych, uczestnictwa w kampaniach wyborczych do Dumy oraz wytwarzanie się nowej sfery publicznej w postaci „giełd” robotniczych i „klubów” partyjnych. Ponadto zwraca uwagę na radykalizm bundowców, związany ze znaczącą przewagą młodzieży w szeregach partii i jej kulturą rewolucyjną. Oddolny radykalizm lokalnych aktywistów przejawiał się zarówno w walce z policją i wojskiem (organizacje bojowe) oraz pogromszczykami (samoobrona), jak i w stosowaniu terroru ekonomicznego w postaci zastraszeń i wywłaszczeń.

Anti-Jewish Violence. Rethinking the Pogrom in East European History, ed. J. Dekel-Chen et al., Bloomington 2011.
Aronson M., Troubled Waters. The Origins of the 1881 Anti-Jewish Pogroms in Russia, Pittsburgh 1990.
Ascher A., The Revolution of 1905, t. 1–2, Stanford 1988–1994.
Bund. 100 lat historii 1897–1997, red. F. Tych, J. Hensl, Warszawa 2000.
Bushnell J., Mutiny Amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905–1906, Bloomington 1985.
Frankel J., Prophecy and Politics. Socialism, Nationalism, and the Russian Jews, 1862–1917, Cambridge 1981.
Goldstone J., Population and Security: How Demographic Change Can Lead to Violent Conflict, „Journal of International Affairs” (2002), no. 56, s. 3–22.
Gorny Y., Converging Alternatives: The Bund and the Zionist Labor Movement, 1897–1985, Albany 2012.
Espstein M., Jewish Labor in U.S.A. An Industrial, Political and Cultural History of the Jewish Labor Movement, vol. 1: 1882–1914, New York 1950.
Habermas J., Strukturwandel der Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft, Neuwied–Berlin 1962.
Hass L., Stanisław Kalabiński – historyk dziejów nowożytnych Białostocczyzny (1923–1980), „Białostocczyzna” (1987), nr 2, s. 6–9.
Herz J.S., Di geshikhte fun a yungt, New York 1946.
Historya żydowskiego ruchu robotniczego na Litwie, w Polsce i Rosyi, Londyn 1902.
Kaczyńska E., Dzieje robotników przemysłowych w Polsce pod zaborami, Warszawa 1970.
Kirżnic A., Di fachman bawegung zwiszn jidiszn arbiter in der erszte rewolucje, Moskwa 1926.
Kobrin R., Żydowski Białystok i jego diaspora, przeł. A. Musiał, Sejny–Białystok 2014.
Korzec P., Pół wieku dziejów ruchu rewolucyjnego Białostocczyzny 1864–1914, Warszawa 1965.
Korzec P., Three documents of 1903–6 on the Russian Jewish situation, „Soviet Jewish Affairs” (1972), no. 2, s. 75–95.
Kozłowska M., Najnowsze publikacje w języku polskim poświęcone dziejom Bundu. Próba przeglądu, „Studia Judaica” (2018), nr 2, s. 425–432.
Laskowski P., Revolution in a Shtetl: Literary Image and Historical Representation, „Studia Judaica” (2017), nr 1, s. 17–45.
Lederhendler E., Jewish Immigrants and American Capitalism, 1880–1920. From Caste to Class, Cambridge 2009.
Łaniewski A., „Giełdy” robotnicze w Imperium Rosyjskim jako fenomen rewolucji 1905 roku, „Dzieje Najnowsze” (2019), nr 1, s. 5–28.
Łaniewski A., Z historii stosunków anarchistów i socjalistów podczas rewolucji 1905 roku. Przykład guberni grodzieńskiej, w: Z dziejów anarchizmu. W 80-lecie wybuchu wojny domowej w Hiszpanii, red. R. Skrycki, Chojna 2018, s. 251–278.
Manor E., Forward. The Jewish Daily Forward (Forverts) Newspaper: Immigrants, Socialism and Jewish Politics in New York, 1890–1917, Eastbourne 2009.
Mark B., Proletariat żydowski w okresie strajków ekonomicznych w lutym–marcu–kwietniu 1905 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1956), nr 19–20, s. 3–37.
Mark B., Proletariat żydowski w okresie walk styczniowo-lutowych 1905 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1956), nr 17–18, s. 3–59.
Markowski A., Przemoc antyżydowska i wyobrażenia społeczne. Pogrom białostocki 1906 roku, Warszawa 2018.
Marten-Finnis S., Bundist journalism, 1897–1907 – instruction, exclusion, polemic: The relationship between leaders and followers in the light of bundist literary activities, „East European Jewish Affairs” 30 (2000), no. 1, s. 39–59.
Mendelsohn E., Class Struggle in the Pale. The Formative Years of the Jewish Worker’s Movement in Tsarist Russia, Cambridge 1970.
Michels T., Fire in their Hearts. Yiddish Socialists in New York, Harvard 2005.
Mishkinsky M., Rola Białegostoku w okresie formowania się żydowskiego ruchu robotniczego w Imperium Rosyjskim, „Studia Podlaskie” 2 (1989), s. 95–104.
Nathans B., Beyond the Pale. The Jewish Encounter with Late Imperial Russia, Berkeley–Los Angeles 2002.
Negt O., Kluge A., Öffentlichkeit und Erfahrung. Zur Organisationsanalyse von bürgerlicher und proletarischer Öffentlichkeit, Frankfurt 1972.
Pająk J., Organizacje bojowe partii politycznych w Królestwie Polskim 1904–1911, Warszawa 1985.
Peled Y., Class and Ethnicity in the Pale. The Political Economy of Jewish Workers’ Nationalism in Late Imperial Russia, New York 1989.
Piasecki H., Żydowska organizacja PPS 1893–1907, Wrocław 1978.
Pogroms. Anti-Jewish Violence in Modern Russian History, ed. J.D. Klier, Sh. Lambroza, Cambridge 1992.
Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1: Literatura i sztuka, red. nauk. S. Buryła, Warszawa 2018, t. 2: Studia przypadków (do 1939 roku), red. nauk. K. Kijek,A. Markowski, K. Zieliński, Warszawa 2019, t. 3: Historiografia, polityka, recepcja społeczna (do 1939 roku), red. nauk. K. Kijek, A. Markowski, K. Zieliński, Warszawa 2019, t. 4: Holokaust i powojnie (1939–1946), red. nauk. A. Grabski, Warszawa 2019.
Shapiro J., The Friendly Society. A History of the Workmen’s Circle, New York 1970.
Shtakser I., The Making of Jewish Revolutionaries in the Pale of Settlement, Basingstoke–New York 2014.
Sorin G., The Prophetic Minority. American Jewish Immigrant Radicals, 1880–1920, Bloomington 1985.
Soyer D., Jewish Immigrant Associations and American Identity in New York, 1880–1939, Detroit 2001.
Staliūnas D., Enemies for a Day. Antisemitism and Anti-Jewish Violence in Lithuania under the Tsars, Budapest 2015.
Sujecki J., The Relation of the Polish Socialist Party: Proletariat to the Bund and the Jewish Question, 1900–1906, „Polin. Studies in Polish Jewry” 9 (2008), s. 2–44.
The Emergence of Modern Jewish Politics. Bundism and Zionism in Eastern Europe, ed. Z. Gitelman, Pittsburgh 2014.
The Encyclopaedia of the Jewish Diaspora, vol. 2: Brest Lit(owsk), ed. E. Steinman, trans. H. Sidor, Jerusalem 1958.
The Encyclopedia of the Jewish Diaspora, vol. 9: Grodno, ed. D. Rabin, transl. J. Landau, B. Unterschatz, Jerusalem 1973.
The Revolution of 1905 and Russia’s Jews. Jewish Culture and Contexts, ed. S. Hoffman, E. Mendelsohn, Philadelphia 2008.
The Russian Revolution of 1905 in Transcultural perspective. Identities, Peripheries, and the Flow of Ideas, ed. F. Fisher von Weikhersthal et al., Bloomington 2013.
The Russian Revolution of 1905. Centenary Perspectives, ed. J.D. Smele, A. Heywood, London– New York 2005.
Tobias H.J., The Jewish Bund in Russia. From its Origins to 1905, Stanford 1972.
Tobias H.J., Woodhouse C.E., Political Reaction and Revolutionary Careers. The Jewish Bundists in Defeat, 1907–1910, „Comparative Studies in Society and History” 19 (1977), s. 367–396.
Ury S., Barricades and Banners. The Revolution of 1905 and the Transformation of Warsaw Jewry, Stanford 2012.
Ury S., The Jews of the Russian Empire in a Time of Revolution and Violence, 1904–1907: An Introduction, „Studia Judaica” (2017), nr 1, s. 1–16.
Wasilewski L., Kwestia żydowska na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1913.
Wolff F., Historiography on the General Jewish Labor Bund. Traditions, Tendencies and Expectations, „Medaon. Magazin für jüdisches Leben in Forschung und Bildung” (2009), z. 4.
Wynn Ch., Workers, Strikes and Pogroms. The Donbass-Dnepr Bend in Late Imperial Russia, 1870–1905, Princeton 1992.
Zimmerman D., Poles, Jews, and the Politics of Nationality. The Bund and the Polish Socialist Party in Late Tsarist Russia, 1892–1914, Madison 2004.
Безаров А.Т., К вопросу о месте и роли Бунда в процессах Первой русской революции, „Вестник Санкт-Петербургского университета. История” 53 (2018), № 4, s. 1082–1099.
Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэту, Менск 1925.
Бухбиндер H.A., История еврейского рабочего движения в России. По неизданным архивным материалам, Ленинград 1925.
Врадий Е., Революционное насилие и обыватель: к вопросу о причинах погромав Белостоке 1906 г., „Studia Podlaskie” 23 (2015), s. 139–166.
Глушаков Ю., „Революция умерла! Да здравствует революция!” Aнархизм в Беларуси, (1902–1927), Санкт-Петербург 2015.
Гродно. Энциклопедический справочник, ред. И.П. Шамякин et al., Минск 1989.
Долотова О.В., Участие интеллигенции в работе Гродненского комитета Бунда (1907–1914), „Веснік Гродзенскага Дзяржаўнага Ўніверсітэта” (2016), № 1, s. 6–12.
Зоненберг Х., История города Брест-Литовска 1016–1907, Брест-Литовск 1907.
Ігнатоўскі У., Гісторыя Беларусі ў XIX і ў пачатку ХІХ сталецця. Лекцыі, чыт. студэнтам
Киржниц А., Рабоче-крестьянские массы в борьбе с погромами в 1905 г., Москва 1930.
Киржниц А.Д., 1905. Еврейское рабочее движение. Обзор, материалы и документы, Москва–Ленинград 1928.
Курусканова Н.П., Бундовцы в Сибири в начале XX века, „Вестник Полоцкого государственного университета. Серия A, Гуманитарные науки: научно-теоретический журнал” (2013), № 9, s. 97–101.
Майзель Л.Н., 1905–1907 гг. на Беларусі. Хроніка падзей, Менск 1934.
Нефёдов С.А., „Молодежный бугор” и первая русская революция, „Социологические исследования” (2015), № 7, s. 140–147.
Первая революция в России, Взгляд через столетие, ред. А.П. Корелин, С.В. Тютюкин, Москва 2005.
Петровский-Штерн Й., Евреи в русской армии 1827–1914, Москва 2003. Политические процессы в России 1901–1917, ред. Д.И. Гольдман, Москва 1932.
Пяткевіч А., Людзі культуры з Гродзеншчыны. Даведнік, Гродна 2000.
Рафес М., Очерки истории еврейского рабочего движения, Москва–Ленинград 1929.
Рафес М., Очерки по истории Бунда, Москва 1923.
Розенталь П., „Романовка”. Якутский протест 1904 года. Из воспоминаний участника, Москва–Ленинград 1924.
Справочный календарь по городу Беластоку на 1913-й год, сост. О.Э. Фон-Хартен, Белосток 1913.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, рэдкал. Г.П. Пашкоў et al., t. 3, Мінск 1996.
Яцкевич И.Г., Организационный кризис Бунда в 1907–1910 годах, „Труды МИУ: сборник научных статей. Вып. 2: Право. Методика преподавания. История” (2002), s. 117–124.