Funkcje wsi. Ewolucja koncepcji i współczesne wyzwania badawcze = Functions of rural areas. Evolution of concepts and contemporary research challenges

Wójcik, Marcin

doi:1642-4689

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Funkcje wsi. Ewolucja koncepcji i współczesne wyzwania badawcze = Functions of rural areas. Evolution of concepts and contemporary research challenges Wójcik, Marcin

Object structure

Funkcje wsi. Ewolucja koncepcji i współczesne wyzwania badawcze = Functions of rural areas. Evolution of concepts and contemporary research challenges

Studia Obszarów Wiejskich = Rural Studies, t. 53

Wójcik, Marcin : Autor

wieś ; funkcje ; przemiany teoretyczno-metodologiczne ; Polska

Funkcjonalizm w polskich badaniach geograficznych był i jest podstawowym programem badawczym szeroko pojętej geografii wsi. Realizacja takiego paradygmatu badań przez ponad 30 lat (do końca lat 80. XX w.) w wielu ośrodkach geograficznych utrwaliła model badań opierający się przede wszystkim na źródłach statystycznych i ich opracowaniu metodami ilościowymi. Obecnie stoimy przed wyzwaniem, które generalnie polega na całościowym spojrzeniu na przemianę kulturową zachodzącą na polskiej wsi i sposobie jej geograficznego opisu bazującego na włączeniu do badań sfery metod jakościowych. Celem artykułu jest wskazanie genezy kierunków podejmujących problem badania funkcji wsi, ich ewolucji i stopniowego zastępowania lub uzupełniania o nowe podejścia, których interpretacja wymaga sięgnięcia do doświadczeń nauk społecznych. W końcowej części artykułu zawarta jest propozycja ukierunkowania badań, które może przynieść nowe spojrzenie na zmiany zachodzące na polskiej wsi. Współczesne procesy społecznego różnicowania obszarów wiejskich mogłyby znaleźć w koncepcji kulturowej doskonałą płaszczyznę interpretacji wiejskiego środowiska życia. Wśród kluczowych zadań badawczych, które wchodzą w zakres rozwiązywania tego problemu, należy przykładowo wymienić: • określenie funkcji jednostek osadniczych w strukturze obszaru oraz zmian krajobrazu kulturowego wraz ze wskazaniem ich uwarunkowań przyrodniczych i społeczno-gospodarczych; • określenie struktury społecznej oraz kierunków jej przemian w wiejskich jednostkach osadniczych; • powiązanie cech fizjonomicznych zabudowy i zagospodarowania działek siedliskowych z cechami społecznymi mieszkańców; • określenie przestrzennej i czasowej aktywności mieszkańców wsi; • określenie relacji społecznych istniejących pomiędzy mieszkańcami wsi (współpraca vs. konflikt); • określenie podstaw zachowań społecznych, w tym uczestnictwa mieszkańców w formowaniu i funkcjonowania samorządu lokalnego.

Bański J., 2002, Geografia wsi - nową dyscypliną badawczą polskiej geografii, Przegląd Geograficzny, 74, 3, s. 367-379.
Bański J., 2005, Przestrzenny wymiar współczesnych procesów na wsi, Studia Obszarów Wiejskich, 9.
Bański J., Stola W., 2002, Przemiany struktury przestrzennej i funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce, Studia Obszarów Wiejskich, 3.
Biderman E., 1967, Kryteria hierarchizacji osiedli centralnych w badaniach na Pomorzu Zachodnim, [w:] L. Straszewicz (red.), Ośrodki lokalne, Katedra Geografii Ekonomicznej, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 32-49.
Chilczuk M., 1963, Sieć ośrodków więzi społeczno-gospodarczej wsi w Polsce, Prace Geograficzne, 45, Instytut Geografii PAN, Warszawa.
Chojnicki Z., 1970, Podstawowe tendencje metodologiczne we współczesnej geografii ekonomicznej, Przegląd Geograficzny, 42, 2, s. 199-214.
Chojnicki Z., 1988, Koncepcja terytorialnego system społecznego, Przegląd Geograficzny, 60, 4, s. 491-510.
Dobrowolska M., 1959, Przemiany struktury społeczno-gospodarczej wsi Małopolskiej, Przegląd Geograficzny, 31, 1, s. 3-32.
Drobek W., Heffner K., 1994, Koncepcja wsi kluczowych a procesy osadnicze na obszarach wiejskich, Przegląd Geograficzny, 66, 1-2, s. 19-31.
Durkheim E., 1968, Zasady metody socjologicznej, PWN, Warszawa.
Dziegieć E., 1976, Wyposażenie byłych wsi gromadzkich w województwie łódzkim na tle ich stażu administracyjnego, [w:] S. Zajchowska (red.), Współczesna problematyka osadnictwa wiejskiego, Seria Geografia, 10, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań.
Dziewoński K., 1971, Baza ekonomiczna i struktura funkcjonalna miast. Studium rozwoju pojęć, metod i ich zastosowań, Prace Geograficzne, 87, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Głębocki B. (red.), 1998, Przestrzenna transformacja struktury agrarnej a wielofunkcyjny rozwój wsi w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Golachowski S., Kostrubiec B., Zagożdżon A., 1974, Metody badań geograficzno-osadniczych, PWN, Warszawa.
Jackowski A., 1981, Typologia funkcjonalna miejscowości turystycznych (na przykładzie województwa nowosądeckiego), Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Jagiellońskiego, 53, Kraków.
Jarowiecka T., 1962, Struktura zatrudnienia mieszkańców województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, 10, s. 143-157.
Kostrowicki J., 1952, O funkcjach miastotwórczych i typach funkcjonalnych miast, Przegląd Geograficzny, 24, 1-2, s. 7-64.
Kostrowicki J., 1968, Agricultural Typology, Agricultural Regionalization, Agricultural Development, Geographia Polonica, 14, s. 265-274.
Kostrowicki J., 1969, Typologia rolnictwa. Założenia, kryteria, metody, Przegląd Geograficzny, 41, 4, s. 599-621.
Latoszek M. (red.), 1993, Regionalizm jako folkloryzm, ruch społeczny i formuła ideologiczno-polityczna, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk.
Liszewski S., 1993, Dorobek łódzkiego ośrodka geograficznego w zakresie badania ośrodków lokalnych. Próba syntezy, kierunki dalszych prac, [w:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 29-40.
Maik W., 1976, Analiza funkcjonalna sieci osadniczej podregionu kalisko-ostrowskiego, Seria Geografia, 11, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań.
Maik W., 1988, Rozwój teorii regionalnych i krajowych układów osadnictwa, Seria Geografia, 37, Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań.
Maik W., 1988, Refleksje dotyczące stanu i rozwoju geografii osadnictwa w Polsce, Seria Geografia, 42, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, s. 135-152.
Maik W., 1992, Problematyka rozwoju polskiej geografii społeczno-ekonomicznej w świetle paradygmatycznych modeli pojęciowych, Przegląd Geograficzny, 44, 3-4, s. 231-246.
Maik W., 1992, Rola koncepcji lokalnych systemów osadniczych w badaniach organizacji przestrzenno-czasowej życia codziennego, [w:] Z. Chojnicki, T. Czyż (red.), Współczesne problemy geografii społeczno-ekonomicznej Polski, Seria Geografia, 55, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań, s. 111-120.
Maik W., 1993, Koncepcja lokalnych systemów osadniczych. Założenia i perspektywy badawcze, [w:] W. Maik (red.), Problematyka lokalnych systemów osadniczych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 19-28.
Malinowski B., 1987, Argonauci Zachodniego Pacyfiku, Dzieła, 3, PWN, Warszawa.
Merton R.K., 1982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.
Musiał W., 1967, Badania nad ośrodkami lokalnymi w polskiej literaturze geograficznej, [w:] L. Straszewicz (red.), Ośrodki lokalne, Katedra Geografii Ekonomicznej, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 8-17.
Parsons T., 1937, The Structure of Social Action, McGrawHill, New York.
Parsons T., 1951, The Social System, Free Press, New York.
Prochownik A., 1976, Struktura funkcjonalna wiejskich ośrodków gminnych na tle innych wsi (na wybranych przykładach), [w:] S. Zajchowska (red.), Współczesna problematyka osadnictwa wiejskiego, Seria Geografia, 10, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań, s. 105-124.
Radcliffe-Brown A.R., 1958, Method in Social Antropology, University of Chicago Press, Chicago.
Spencer H., 1850, Social Statics, John Chapman, London.
Spencer H., 1876-1896, The Principles of Sociology, 1-3, D. Appleton and Company, London.
Stola W., 1987, Klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski. Próba metodyczna, Prace Habilitacyjne, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Stola W., 1993, Struktura przestrzenna i klasyfikacja funkcjonalna obszarów wiejskich Polski, Dokumentacja Geograficzna, 3, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Straszewicz L. (red.), 1967, Ośrodki lokalne, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Suliborski A., 2001, Funkcje i struktura funkcjonalna miast. Studia empiryczno-teoretyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Suliborski A., 2002, Funkcjonalne przemiany i integracja systemu miast w regionie łódzkim, [w:] A. Jewtuchowicz, A. Suliborski (red.), Struktury i procesy kształtujące łódzki region społeczno-gospodarczy, Zakład Ekonomiki Regionalnej i Ochrony Środowiska, Fundacja Inkubator, Łódź, s. 168-210.
Suliborski A., 2010, Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Szczepański J., 1972, Zagadnienia socjologii współczesnej, Wydawnictwo Omega, Warszawa.
Turner J.H., 2004, Struktura teorii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Winid W., 1937, Miasto i wieś w krajobrazie geograficznym i ich rola w życiu gospodarczym i społecznym, Czasopismo Geograficzne, 15, 1, s. 4-18.
Wójcik M., 2008, Przemiany społeczno-gospodarcze wsi w okresie transformacji ustrojowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wójcik M., 2010, Zmiany funkcji obszarów wiejskich w województwie łódzkim w ujęciu koncepcji bazy ekonomicznej (1999-2007), [w:] M. Wójcik (red.), Studia nad bazą ekonomiczną miast i rynkiem pracy w województwie łódzkim, Karpacki Instytut Rozwoju Regionalnego w Nowym Sączu, Zakład Geografii Regionalnej i Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego, Nowy Sącz - Łódź, s. 57-69.
Wójcik M., 2012, Geografia wsi w Polsce. Studium zmiany podstaw teoretyczno-metodologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. https://doi.org/10.18778/7525-657-4
Wójcik M., 2017, Tożsamość i "miejsce". Budzenie uśpionego potencjału wsi, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. https://doi.org/10.18778/1508-1117.28.01
Wójcik M., Jeziorka-Biel P. (red.), 2017, Gospodarowanie wiejską przestrzenią w skali lokalnej, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Socio-Oeconomica, 28.
Wójcik M., Suliborski A., 2014, Geografia społeczna w Polsce - geneza, koncepcje i zróżnicowanie problemowe, ze szczególnym uwzględnieniem studiów geograficzno-miejskich w ośrodku łódzkim, [w:] A. Suliborski, M. Wójcik (red.), Dysproporcje społeczne i gospodarcze w przestrzeni Łodzi. Czynniki, mechanizmy, skutki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 17-48. https://doi.org/10.18778/7969-240-8.02
Zagożdżon A., 1964, Problematyka zespołów osadniczych, Czasopismo Geograficzne, 35, 3-4, s. 387-397.
Zagożdżon A., 1974, Rozwój sieci osadniczej w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym, [w:] S. Golachowski, A. Zagożdżon (red.), Dolnośląski Okręg Miedziowy 1960-1970. Początki przemian społeczno-ekonomicznych, Komitet Badań Rejonów Uprzemysławianych, Wrocław-Warszawa, s. 201-237.
Zajchowska S. (red.), 1976, Współczesna problematyka osadnictwa wiejskiego, Seria Geografia, 10, Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań.