Łęgi jesionowo-wiązowe w dolinie środkowej Wisły – stan ekosystemów pozbawionych zalewów i wytyczne do działań ochronnych = Riparian hardwood forests in the valley of the middle Vistula – ecosystem condition in the absence of flooding, and guidelines for protection

Kowalska, Anna; Affek, Andrzej; Regulska, Edyta; Wolski, Jacek (1971– ); Kruczkowska, Bogusława; Kołaczkowska, Ewa; Zawiska, Izabela; Baranowski, Jarosław (1970– )

doi:2300-8466 (on-line)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Łęgi jesionowo-wiązowe w dolinie środkowej Wisły – stan ekosystemów pozbawionych zalewów i wytyczne do działań ochronnych = Riparian hardwood forests in the valley of the middle Vistula – ecosystem condition in the absence of flooding, and guidelines for protection Kowalska, AnnaAffek, AndrzejRegulska, EdytaWolski, Jacek (1971– )Kruczkowska, BogusławaKołaczkowska, EwaZawiska, IzabelaBaranowski, Jarosław (1970– )

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 91 z. 3 (2019)

Kowalska, Anna : Autor ; Affek, Andrzej : Autor ; Regulska, Edyta : Autor ; Wolski, Jacek (1971– ) : Autor ; Kruczkowska, Bogusława : Autor ; Kołaczkowska, Ewa : Autor ; Zawiska, Izabela : Autor ; Baranowski, Jarosław (1970– ) : Autor

roślinność ; Bombus ; Lambricidae ; martwe drewno ; pokrywa glebowa ; wody gruntowe ; topoklimat

W pracy przedstawiono wyniki wieloaspektowych badań prowadzonych w łęgach jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły. Ich celem była ocena stanu ekosystemów pozbawionych przeszło 50 lat zalewów oraz przygotowanie wytycznych do działań, koniecznych do utrzymania lub odbudowy ich różnorodności oraz prawidłowych funkcji ekologicznych i biologicznych. Szukano odpowiedzi na pytania, które elementy ekosystemów lasów łęgowych zostały najmocniej przekształcone i jakie czynniki na to wpłynęły. Prace były realizowane z wykorzystaniem metodyki monitoringu przyrodniczego, ale zostały rozszerzone o analizy, pozwalające szczegółowo scharakteryzować warunki glebowe, topoklimatyczne i wodne oraz bogactwo gatunkowe wybranych grup bezkręgowców (Hymenoptera: Apidae: Bombus i Haplotaxida: Lumbricidae). Wybrane do badań łęgi reprezentują wielofunkcyjne i bogate gatunkowo ekosystemy, wpływające łagodząco na lokalny klimat, z żyznymi i aktywnymi biologicznie glebami oraz znacznymi zasobami martwego drewna. W części zbiorowisk obserwowano jednak przekształcenia związane z osuszeniem siedliska, rozluźnieniem drzewostanu, zaburzeniami wierzchniej warstwy gleby i runa. Odnotowano znaczący udział gatunków obcych w runie (głównie niecierpka drobnokwiatowego), sporadyczne występowanie gatunków Lumbricidae związanych z terenami wilgotnymi i zalewowymi oraz skład zgrupowania Bombus z przewagą gatunków preferujących siedliska nieleśne. Działania ochronne powinny koncentrować się na zapewnieniu odpowiednich warunków wilgotnościowych oraz przywróceniu naturalnej struktury roślinności.

Barley K.P., 1961, The abundance of earthworms in agricultural land and their possible significance in agriculture, Advances in Agronomy, 13, s. 249-268. https://doi.org/10.1016/S0065-2113(08)60961-X
Borański M., 2015, Metodyka oceny bioróżnorodności owadów zapylających, Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice.
Borek S., 1983, Niektóre właściwości fizyczne gleb Rezerwatu Granica w Kampinoskim Parku Narodowym, [w:] B. Dobrzański, K. Konecka-Betley (red.), Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym, Wyd. SGGW-AR, Warszawa, s. 73-80.
Bouché M.B., 1972, Lombriciens de France. Ecologie et Systematique, Institute National de la Recherche Agronomique, Paris.
Bouché M.B., 1977, Strategies Lombriciennes, Ecological Bulletins, 25, s. 122-132.
Braun-Blanquet J., 1964, Pflanzensoziologie. Grundzüge der Vegetationskunde, Springer-Verlag, Wien. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-8110-2
Brown J.K., 1974, Handbook for inventorying downed woody material, General Technical Report INT-16, USDA Forest Service, Intermountain Forest and Range Experiment Station, Ogden.
Bujoczek L., Szewczyk J., Bujoczek M., 2018, Deadwood volume in strictly protected, natural, and primeval forests in Poland, European Journal of Forest Research, 137, s. 401-418. https://doi.org/10.1007/s10342-018-1124-1
BULiGL, 2010, Wielkoobszarowa inwentaryzacja stanu lasów w Polsce. Wyniki I cyklu (lata 2005-2009), Sękocin Stary.
Chmura D., Sierka E., 2006, Relation between invasive plant Impatiens parviflora and species richness in forest floor vegetation, Polish Journal of Ecology, 54, 3, s. 417-428.
Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E., 2000, Specyfika obszaru międzywala jako środowiska życia bezkręgowców, [w:] J.M. Matuszkiewicz, E. Roo-Zielińska (red.), Międzywale Wisły jako swoisty układ przyrodniczy (odcinek Pilica-Narew), Dokumentacja Geograficzna, 19, s. 89-95.
Czerepko J., 2008, Stan różnorodności biologicznej lasów w Polsce na podstawie powierzchni obserwacyjnych monitoringu. Synteza wyników uzyskanych w ramach realizacji projektu BioSoil Forest Biodiversity, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary.
Czerepko J., Hilszczański J., Jabłoński M., 2014, Martwe drewno - żywy problem, Studia i Materiały CEPL w Rogowie, 16, 41, 4, s. 36-45.
Danielewicz W., Pawlaczyk P., 2004, Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), [w:] J. Herbich (red.), Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny, Tom 5, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 242-258.
Degirmendžić J., Kożuchowski K., Żmudzka E., 2004, Changes of air temperature and precipitation in Poland in the period 1951-2000 and their relationship to atmospheric circulation, International Journal of Climatology, 24, s. 291-310. https://doi.org/10.1002/joc.1010
de Vries P.G., 1973, A general theory on line intersect sampling: with application to logging residue inventory, Med. Landbouw Hogeschool, s. 73-11.
Edwards C.A., Lofty J.R., 1977, Biology of earthworms, Chapman and Hall, New York, Wiley. https://doi.org/10.1007/978-1-4613-3382-1
Godefroid S., Koedam N., 2010, Comparative ecology and coexistence of introduced and native congeneric forest herbs: Impatiens parviflora and I. noli-tangere, Plant Ecology and Evolution, 143, 2, s. 119-127. https://doi.org/10.5091/plecevo.2010.397
Härdtle W., Bracht H., Hobohm C., 1996, Vegetation und Erhaltungszustand von Hartholzauen (Querco-Ulmetum Issl. 1924) im Mittelelbegebiet zwischen Lauenburg und Havelberg, Tuexenia, 16, s. 25-38.
Harmon M.E., Sexton J., 1996, Guidelines for measurements of woody detritus in forest ecosystems, US LTER Publication No. 20. U.S. LTER Network Office, College of Forest Resources, University of Washington, Seattle, Washington.
Jankowski W., Świerkosz K. (red.), 1995, Korytarz ekologiczny doliny Odry, stan - funkcjonowanie - zagrożenia, Fundacja IUCN Poland. Warszawa.
Janowska E., Czępińska-Kamińska D., 1983, Kształtowanie się właściwości sorpcyjnych ektopróchnicy niektórych gleb KPN, [w:] B. Dobrzański, K. Konecka-Betley (red.), Wpływ działalności człowieka na środowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym, Wyd. SGGW, Warszawa, s. 47-58.
Janssen J.A.M. i inni, 2016, European Red List of Habitats. Part 2. Terrestrial and Freshwater habitats, Publications Office of the European Union, Luxembourg.
Karczewska A., Szopka K., Bogacz A., Kabała C., Duszyńska D., 2007, Rozważania nad metodyką monitoringu gleb strefy leśnej Karkonoskiego Parku Narodowego (KPN) - w świetle zróżnicowania właściwości tych gleb, [w:] J. Śtursa, R. Knapik (red.), Geoekologické problemy Krkonoš, Opera Corcontica, 44, 1, s. 95-105.
Kasprzak K., 1986, Skąposzczety glebowe III, Rodzina Dżdżownice (Lumbricidae), Klucz do oznaczania bezkręgowców Polski, PWN, Warszawa.
Kawałko D., Halarewicz A., Pruchniewicz D., 2015, Stan roślinności nadodrzańskich lasów łęgowych w okolicach Wołowa, Sylwan, 159, 3, s. 220−226.
Kowalska A., Affek A., Baranowski J., Gierszewski P., Kaszubski M., Kołaczkowska E., Kruczkowska B., Regulska E., Wolski J., Zawiska I., 2019, Raport z realizacji projektu badawczego Świadczenia łęgów jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. https://doi.org/10.7163/Rap.0001
Lee K.E., 1985, Earthworms: Their Ecology and Relationships with Soil and Land Use, Academic Press, Australia.
Lofroth E., 1998, The dead wood cycle, [w:] J. Voller, S. Harrison (red.), Conservation biology principles for forested landscapes, UBC Press, Vancouver, s. 185-214.
Majewski M., Tilinger T., 1932, Roboty regulacyjne na Wiśle Środkowej od r. 1919 do 1931 r., [w:] M. Majewski, T. Tilinger (red.), Wisła Środkowa; referaty na I Narodowy Kongres Żeglugi, Księgarnia Techniczna Przeglądu Technicznego, Warszawa, s. 3-43.
Marshall P.L., Davis G., LeMay V.M., 2000, Using line intersect sampling for coarse woody debris, Forest Research Technical Report TR-003, Vancouver Forest Region, B.C. Ministry of Forests, Nanaimo.
Marshall P.L., Davis G., Taylor S.W., 2003, Using Line Intersect Sampling for Coarse Woody Debris: Practitioners' Questions Addressed, Forest Research Extension Note EN-012, Coast Forest Region, BC Ministry of Forests, Nanaimo.
Maser C., Anderson R.G., Cromack K., Williams J.T., Martin R.E., 1979, Dead and down woody material, [w:] J.W. Thomas (red.), Wildlife Habitats in Managed Forests: the Blue Mountains of Oregon and Washington, Agriculture Handbook No. 553, Pacific Northwest Forest and Range Experiment Station, USDA Forest Service, Portland, Oregon, s. 78-95.
Matuszkiewicz J.M., 2001, Zespoły leśne Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Matuszkiewicz J.M. (red.), Kozłowska A., Plit J., Roo-Zielińska E., Solon J., 2005, Numeryczna mapa roślinności rzeczywistej i potencjalnej w dolinie Wisły, niepublikowana, w archiwum Zakładu Geoekologii i Klimatologii IGiPZ PAN.
McCarthy B.C., Bailey R.R., 1994, Distribution and abundance of coarse woody debris in a managed forest landscape of the central Appalachians, Canadian Journal of Forest Research, 24, s. 1317-1329. https://doi.org/10.1139/x94-172
Obidziński A., Kołaczkowska E., Otręba A., 2016, Metody zwalczania obcych gatunków roślin występujących na terenie Puszczy Kampinoskiej, Wydawnictwo BioDar, Izabelin-Kraków.
Obidziński T., Symonides E., 2000, The influence of the ground layer structure on the invasion of small balsam (Impatiens parviflora DC.) to natural and degraded forests, Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 69, s. 311-318. https://doi.org/10.5586/asbp.2000.041
Pawlaczyk P., 2012, Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), [w:] W. Mróz (red.), Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny Część III, GIOŚ, Warszawa, s. 292-315.
Pawlikowski T., Pawlikowski K., 2012, Trzmielowate Polski (Hymenoptera: Apoidae: Bombini), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Pilipiuk I., 1981, Earthworms (Oligochaeta, Lumbrieidae) of Warsaw and Mazovia, Memorabilia Zoologica, 34, s. 69-77.
Pilipiuk I., 1981, Dżdżownice (Lumbricidae), Fragmenta Faunistica, 26, 5, s. 1-8. https://doi.org/10.3161/00159301FF1981.26.5.057
Plisko J.D., 1973, Lumbricidae - Dżdżownice, PWN, Warszawa.
Piskorz R., Klimko M., 2001, Kolonizacja powalonych drzew i buchtowisk dzików przez Impatiens parviflora DC. w zbiorowiskach Galio silvatici-Carpinetum wybranych rezerwatów Wielkopolskiego Parku Narodowego, Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu, 334, s. 151-163.
Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, 2009. Particle size distribution and textural classes of soils and mineral materials - classification of Polish Society of Soil Science 2008. Roczniki Gleboznawcze, 60, 2, s. 5-16.
Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2016-2020, 2015, Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Warszawa.
Pysek P., Prach K., 1993, Plant invasion and the role of riparian habitats: a comparison of four species alien to central Europe, Journal of Biogeography, 20, s. 413-420. https://doi.org/10.2307/2845589
Revised Standard Soil Color Charts, 1992, Eijkelkamp Agrisearch Equipment.
Rundgren S., 1975, Vertical distribution of lumbricids in southern Sweden, Oikos, 26, s. 299-306. https://doi.org/10.2307/3543500
Schmidt O., 2001, Time-limited soil sorting for long-term monitoring of earthworm populations, Pedobiologia, 45, s. 69-83. https://doi.org/10.1078/0031-4056-00069
Sienkiewicz J., Kloss M., Grzyb M., 2001, The floodplain forest ecosystems in Poland, [w:] E. Klimo, H. Hager (red.), The floodplain Forests in Europe, The Netherlands Brill, Leiden, s. 249-267.
Spetich M.A., Shifley S.R., Parker G.R., 1999, Regional distribution and dynamics of coarse woody debris in midwestern old-growth forests, Forest Science, 45, 2, s. 302-313.
Spies T.A., Cline S.P., 1988, Coarse woody debris in forests and plantations of coastal Oregon, [w:] C. Maser, R.F. Tarrant, J.M. Trappe, J.F. Franklin (red.), From the forest to the sea: a story of fallen trees, General Technical Report PNW-GTR-229, USDA Forest Service, Portland, Oregon, s. 5-24.
Sprawozdanie…, 2018, Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Wyniki monitoringu w latach 2016-2018. Sprawozdanie z monitoringu siedliska 91F0 łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum), Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Stefańska-Krzaczek E., 2013, Bogactwo gatunkowe osuszonych lasów łęgowych w środowisku miejskim Wrocławia, Sylwan, 157, 5, s. 366−375.
Stefańska-Krzaczek E., Podgrudna K., 2015, Florystyczne i fitocenotyczne wskaźniki stanu zachowania lasów zalewowych w miejskiej dolinie rzecznej, Sylwan, 159, 1, s. 82-88.
Systematyka gleb Polski, 2011, Roczniki Gleboznawcze, 62, 3, s. 5-142.
Tockner K., Stanford J.A., 2002, Riverine floodplains: present state and future trends, Environmental Conservation, 29, s. 308-330. https://doi.org/10.1017/S037689290200022X
Tokarska-Guzik B., 2005, The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Tomiałojć L. (red.), 1993, Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski, Instytut Ochrony Przyrody PAN.
Valckx J., Govers G., Hermy M., Muys B., 2011, Optimizing Earthworm Sampling in Ecosystem, [w:] A. Karaca (red.), Biology of Earthworm Soil Biology, 24, s. 19-38. https://doi.org/10.1007/978-3-642-14636-7_2
Van Wagner C.E., 1968, The line intersect method in forest fuel sampling, Forest Science, 14, 1, s. 20-26.
Vrchotová N., Šerá B., Krejčová J., 2011, Allelopathic activity of extracts from Impatiens species, Plant, Soil, Environment, 57, 2, s. 57-60. https://doi.org/10.17221/156/2010-PSE
Wanic T., Brożek S., Lasota J., Zwydak M., 2011, Różnorodność gleb olsów i łęgów, Roczniki Gleboznawcze, 62, 4, s. 109-123.
Warren W.G., Olsen P.F., 1964, A line transect technique for assessing logging waste, Forest Science, 10, s. 267-276.
Wolski J., 2002, Metoda pomiarów leżącego martwego drewna w lesie - założenia teoretyczne i przebieg prac terenowych, Prace IBL, Ser. A, 2, 932, s. 27-45.
Wolski J., 2003, Martwe drewno w lesie: ocena zapasu i propozycje postępowania, Prace IBL, Ser. A, 2, 953, s. 23-45.
Wolski J., 2012, Down dead wood in a forest - still an obstacle to forest management or already an ecological issue? Geographia Polonica, 85, 2, s. 97-121. https://doi.org/10.7163/GPol.2012.2.14
Wysocki Cz., Sikorski P., 2009, Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Żelazo J., Popek Z., 2002, Podstawy renaturyzacji rzek, Wydawnictwo SGGW, Warszawa.